Aanleg en verspreiding
De eerste kooien zijn waarschijnlijk aangelegd in de Hollandse delta van het rivierengebied en de veenmoerassen. In dergelijke waterrijke gebieden moet men altijd al op vogels gejaagd hebben. Vanaf de late middeleeuwen, vermoedelijk tijdens de ontginning van de veengebieden en de komgronden, werden eendenkooien aangelegd in vooral de uiteinden van de kavels. Deze plek was daarvoor geschikt omdat het midden van de kommen en de veenontginningen moeilijk te ontwateren bleken, en dus onrendabele gronden bleken te zijn. Daar zijn na verloop van tijd kooien aangelegd en zo ontstonden op het einde van de kavels, in het midden van sommige kommen en waarden, rijen van kooien.
In Nederland zijn ongeveer 1.500 locaties bekend waar een eendenkooi ligt of heeft gelegen. Het gebruik van eendenkooien was het meest in trek tijdens de periode van de zestiende tot deachttiende eeuw. In die periode zijn dan ook de meeste eendenkooien aangelegd. Bij de aanleg van een eendenkooi speelde grondbezit en vermogendheid een belangrijke rol. Wat naast de economische aspecten in die periode ook zeker speelde, is bezit van een eendenkooi om de eigen status te benadrukken. Bij de aanleg van de meeste kooien hebben vooraanstaande lieden, landadel, maar ook kloosters dan ook een grote rol gespeeld. Eend was daarnaast een geliefd gerecht op tafel en het bezit van een eendenkooi zorgde ervoor dat men daarvan was verzekerd.
| De tekening, uit de serie Venationes ferarum, van de Italiaan Antonio Tempesta (1555-1630) gepubliceerd in Rome in 1602, diende als inspiratiebron voor andere kunstwerken. Hij tekende een hond die zwemt naar een vangpijp en één die langs de kant staat. Verder zien we daarop twee bootjes waarin ook iemand een geweer in handen heeft. |
 |
| Gravure uit 1621 door Victor Rijckelsma in zijn Wilde eendenjacht ofte beschrijvinge van de Hollandsche Vogelkoyen. Vertaling van het onderschrift: “ Wat kwaak je en maak je de kuif bol? Zie, Zo lokt de ene eend de andere in de val onder gesnap, en gaat haar listig voor met zijn voorbeeld en met bedrieglijk gesnater, totdat de honden de aangelokte onder hun ban hebben gebracht”.
|
 |
De oudst bekende gedetailleerde tekening (1639) van een ‘roggenei-type’
(Bron: Forschungsbibliotheek Gotha, Chart A 741, Wolfgang Birkner 1639, Jagdbuch Herzog Johann Casimirs von Sachsen-Coburg. Handschrift op papier, 32x 54,4 cm.) |
 |
|
Schilderij ”De eendenkooi” gemaakt door Anthonie van Borssom. uit: L.J. Bol, Holländische Maler des 17, Jahrhunderts nahe den grossen Meistern (Braunschweig 1969).
|
 |